ΜΜΕ και Αναπαραστάσεις των φύλων

Απ΄τη δεκαετία του '70 φαίνεται οτι έχει αρχίσει να προβηματίζει το θέμα του φύλου και των ΜΜΕ.Εκείνη την εποχή έκανε την εμφάνηση του και το 2ο κύμα του φεμινιστικού κινήματος.Τότε οι γυναίκες προσπάθησαν ν'αποκτήσουν ίσα δικαώματα με τους άντρες.Μια προσέγγυση για την αναπαράσταση των γυναικών στα πλαίσια του φεμινιστικού προβληματισμού ήταν η σχολή της μαζικής επικοινωνίας.Αυτό δίνει έμφαση στα στερεοτυπα των γυναικών που εμφανίζονται στα ΜΜΕ(τηλεόραση)και στις επιδράσεις αυτών των στερεότυπων στο τυλεοπτικό κονό.Έτσι τα ΜΜΕ(τηλεόραση)υποβαθμίζουν τις γυναίκες.Από τη μία δεν εμφανίζονται όσο οι άντρες αλλά όταν εμφανίζονται προωθούν πατριαρχικές αντιλήψεις και αξίες.Οι γυναίκες είναι νέες,όμορφες,παθητικές,αναποφάσιστες,εξαρτημένες,υποταγμένες,νοικοκυρές και σεξουαλικά αντικείμενα(van Zoonen).
Διάφορες ιδεολογικές αναλύσεις για την αναπαράσταση των γυναικών στα ΜΜΕ έχουν δείξει οτι οι γυναίκες παρουσιάζονται με βάση αυτά που αναπαριστούν για τους άντρες και όχι με τις πραγματικές τους ζωές.Οι πολιτισμικές σπουδές μελετούν τα νοήματα που δημιουργούνται και ανταλλάσσονται σε συγκεκριμένα ιστορικά,κοινωνικά,πολιτικά,πολιτισμικά και γεωγραφικά πλαίσια από διαφορετικές οντότητες και ομάδες και μέσα από άνισες σχέσεις εξουσίας.Τα νοήματα στην καθημερινή ζωή συσχετίζονται με τις διαδικασίες της ρηματικής κατασκευής του τόπου,της κουλτούρας,της υποκουλτούρας,του φύλου,της σεξουαλικότητας,της ταυτότητας,της κοινώτητας και της συλλογικής πολιτικής δράσης.
Η Judith Butler θεωρεί οτι τα σώματα αποκτούν φύλο από ιστορικές,κοινωνικές,πολιτισμικές διεργασίες.Το φύλο κατασκευάζεται μέσα από την 'παράσταση' ή 'εκτέλεση' σειρά πρακτικών που βασίζονται σε πατριαρχικούς λόγους για το φύλο και επιβεβαιώνουν τις κυρίαρχες κοινωνικές νόρμες ως προς τη φύση και τη συμπεριφορά του αρσενικού και του θυλικού.
Με αυτές τις προσεγγίσεις θεωρείται οτι υπάρχουν νοήματα ενσωματωμένα στα κείμενα των ΜΜΕ,είτε παράγωνται με τη συμμετοχή του θεατή αλλά σε περιορισμένα όρια.Οι θεωρίες για τη σχέση των θεατών με τα ΜΜΕ βασίζονται σ'ένα ενεργό και δυνατό θεατή ο οποίος παράγει νοήματα και απολαύσεις τα οποία δεν μπορούν να προβλεφθούν a priori αλλά εκπληρώνουν προσωπικές,κοινωνικές,πολιτικές και πολιτισμικές ανάγκες.Έτσι τα νοήματα που παράγονται από τα κείμενα των ΜΜΕ είναι πολλαπλά και διαφορετικά.
Στην Ελλάδα τα ΜΜΕ παρουσιάζουν πατριαρχικά τερεότυπα και μηνύματα και έτσι οι εικόνες,οι στάσειες,οι αντιλήψεις που προωθούν τα ΜΜΕ δεν είναι ρεαλισικές και πρέπει να 'εκσυγχρονιστούν'.Η μελέτη και ο προβληματισμός για το φύλο και τα ΜΜΕ βασίζεται σε 'νέους' προβληματισμούς και υποθέσεις για το φύλο,για τη σχέση του θεατή με τα ΜΜΕ,για το ρόλο των ΜΜΕ στην καθημερινή ζωή.
Σύμφωνα με ελληνικές μελέτες η αναπαράσταση των γυναικών στην τηλεόραση παρουσιάζεται με τρόπους που υποστηρίζουν την πατριαχία,ως αδύναμο πλάσμα,αντικείμενο ηδονής και με προορισμό την ενασχόληση με το σπίτι,τα παιδιά και τον άντρα.Η επίδραση των ΜΜΕ είναι κατασροφική γιατί οι γυναίκες μένουν πιο πολύ στο σπίτι,βλέπουν τηλεόπαση και δεν έχουν τα απαραίτητα πολιτικά και πολιτισμικά εφόδια να αντιδράσουν.Άλλη μελέτη αφορά τους νέους που επιρρεάζονται από τα ΜΜΕ.Τα κορίτσι προτιμούν τα αισθηματικά περιοδικά και ταινίες,τη μόδα,τις σχέσεις αγάπης,το γάμο,το άπιαστο όνειρο ενώ τα αγόρια προτιμούν τα ταξίδια,την περιπέτεια,τη φυγή σε νέους ορίζοντες.Σημαντικό ρόλο παίζουν και οι τηλεθεατές βλέποντας π.χ μια σαπουνόπερα.Οι θεατές παρακολουθούν σαπουνόπερες από πολλαπλές θέσεις(αισθητικές,κοινωνικές,ειρωνικές).
Η τηλεόραση εμφανίζει στερεότυπα διότι η κοινωνία είναι ανδροκρατούμενη και αντανακλά τις αξίες της.Τα στερεότυπα δεν δίνουν σαφή εικόνα της πραγματικής συμπεριφοράς όλων των γυναικών και των ανδρών.Τα 'κείμενα' των ΜΜΕ κατασκευάζουν την κοινωνική πραγματικότητα και καλούν τους θεατές να συμμετάσχουν στη δημιουργία νοημάτων.Το φύλο θεωρείτε ευμετάβλητη,ιστορική,κοινωνική,πολιτισμική κατασκευή που διαμορφώνεται από τη ηλικία,τη φυλή,την τάξη,την εθνικότητα.Εφόσον οι θεατές είναι παθητικοί,τα ΜΜΕ παίζουν μεγάλο ρόλο στη διαπαιδαγώγηση,διαφώτηση και καλλιέργεια του κοινού αλλά ακι στην ισότητα των δύο φύλων.

'Οπως φαίνεται από τις παραπάνω θεωρίες και μελέτες οι αναπαραστάσεις των φύλων προβλημάτιζαν στο παρελθόν αλλά συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να προβληματίζουν.Σήμερα βλέπουμε οτι οι διαφορές υπάρχουν αλλά σε μικρότερο βαθμό.Από τις εργασίες(του κ.Ηρακλή,της Ισιδώρας,του κ.Ηλία κ του κ.Γεράσιμου)παρατηρούμε οτι και στις καθημερινές σειρές και στις ειδήσεις και στα σίριαλ ο καθένας έχει το δικό του διαφορετικό ρόλο.Ο κ.Ηρακλής μέσα από το δελτίο ειδήσεων του Alter παρουσιάζει το ανδρικό φύλο ως κυρίαρχο και τη γυναικεία παρουσία όχι και τόσο αισθητή.Αντίθετα ο κ.Ηλίας μέσα από το δελτίο ειδήσεων του Mega παρουσιάζει ως κυρίαρχη παρουσία την παρουσιάστρια και φαίνεται να 'κάνει παιχνίδι' η ίδια και να 'κρατά το δελτίο στα χέρια της'.Κα μέσα από τα καθημερινά σίριαλ(Λόλα και Τα μυστικά της Εδέμ) επειδή υπάρχουν αρκετοί ρόλοι διακρίνουμε άλλοτε ευάλοτες και άλλοτε σκληρές και δυναμικές γυναίκες αλλά και άνδρες αντίστοιχα.
Από όλα όσα έχουν αναφερθεί παρατηρούμε οτι τα πράγματα έχουν αλλάξει αρκετά.Από εκεί που βλέπαμε τις γυναίκες ως υποκινούμενες και εξαρτημένες από τους άνδρες αποκλειστικά, σήμερα έχουν αποκτήσει την ελευθερία τους,έχουν εισχωρήσει και αυτές στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και εμφανίζονται ανεξάρτητες και 'γυναίκες καριέρας'.Υπάρχουν βέβαια και γυναίκες που συνδιάζουν εργασία και οικογένεια και οτι αυτό συνεπάγεται.Παρ'όλα αυτά υπάρχουν ακόμη εξαιρέσεις όπου γυναίκες παρουσιάζουν πατριαρχικά στερεότυπα,είναι υποταγμένες στον άντρα και εκπληρώνουν όλα τους τα καθήκοντα(παιδιά,νοικοκυριό,σεξουαλικές επιθυμίες του συντρόφου και κάθονται όλη μέρα μέσα στο σπίτι).Βέβαια σε αυτές τις κατηγορίες παίζουν σημαντικό ρόλο και άλλοι παράγωντες όπως οι κοινωνίες στις οποίες ζούν,η τάξη στην οποία ανήκουν αλλά και οι φυλές και οι εθνικότητες. Πάντως σε γενικές γραμμές οι αναπαραστάσεις των φύλων έχουν εξεληχθεί κατά πολύ από το παρελθόν και είναι λογικό να υπάρχουν κάποιες μικρές εξαιρέσεις αφού κανόνας δίχως εξαίρεση δεν υπάρχει.

Με βάση αυτές τις θεωρίες οι συμμφοιτητές μου απαντήσανε με βάση τις απόψεις τους για το συγκεκριμένο θέμα που είχε ο καθένας.Έτσι η Ισιδώρα μελετώντας την καθημερινή σειρά του mega Τα μυστικά της Εδέμ παρουσιαζει κυρίως μια ανδροκρατούμενη κοινωνία που έχουν τις γυναίκες υπό την προστασία τους.Παρουσιάζει τις γυναίκες ως νοικοκυρές,που ασχολούνται με τα παιδιά,το σπίτι και οι άντρες είναι αυτοί που εργάζονται.Δεν είναι όμως έτσι γιατί στη σειρά υπάρχουν δυναμικές γυναίκες που είναι ανεξάρτητες και πιο απελευθερωμένες και δυναμικές,έχουν τη δουλειά τους και δεν εξαρτόνται οικονομικά από κανέναν,γεγονός το οποίο δεν το προβάλει πολύ η Ισιδώρα και τις μειώνει.Ο κ.Ηρακλής παρουσιάζοντας τις ειδήσεις του alter λέει οτι απευθύνονται κατα κύριο λόγο στους ανδρες που για μένα δεν ισχύει κάτι τέτοιο σε καμία περίπτωση και πως οι γυναίκες αναλαμβάνουν πιο 'μαλακά' θέματα.Αυτό μπορεί να ισχύει σε πολιτικά θέματα γιατί αρκετές γυναίκες δεν ασχολούνται με την πολιτική.Τελίως αντίθετη είμαι με το οτι λέει πως οι διαφημήσεις απευθύνονται κυρίως στους αντρες,πραγμα που δεν ισχύει γιατί και οι γυναίκες έχουν μπεί πολύ δυναμικά στον 'αγώνα της ανεξαρτητοποίησης' και κάνουν και κάποια πράγματα ίδια μετους αντρες(σπορ,εργασία) .Αντίθετα ο κ.Ηλίας μεσα από το δελτίο του mega,το οποίο το παρουσιάζει γυναίκα,δείχνει μια πιο δυναμική εικόνα της αλλά η ανάλυση του δεν είναι επαρκής και εμένα με καλύπτει πιο πολύ η παράθεση που κάνει από την εκπομπή Το κουτι της Πανδώρας όπου φαίνεται η εξέλιξη της πορείας της γυναίκας.Τέλος ο κ.Γεράσιμος κάνει μια διαφορετική ανάλυση και παρουσιάζει τη γυναίκα ισότιμη που τα συνδιάζει όλα και ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.